68. KIKATI CHA UDOGO -ET­-

Kwa kutumika kiambishi hicho cha ndani inawezekana kuonyesha udogo. Inawezekana kuonyesha udogo wa vivumishi, vitenzi, majina, na vielezi kwa kutumia kikati -et-:

lampo	taa	lampeto	kijitaa
libro	kitabu	libreto	kijitabu
fingro	kidole	fingreto	kijidole
ŝuo	kiatu	ŝueto	kijiatu
monto	mlima	monteto	kilima
ridi	kucheka	rideti	kutabasamu
bela	-zuri	beleta	-zuri kidogo

69. KIKATI CHA UKUBWA -EG­-

Kinyume cha fungu iliopita hapa utajifunza kuonyesha ukubwa. Kufanya hivyo, lazima utumie kikati cha ukubwa -eg-:

		udogo		ukubwa
domo	nyumba	dometo	kijumba	domego	jumba
urbo	mji	urbeto	kijiji	urbego	jiji
pordo	mlango	pordeto	kijilango	pordego	jilango, lango
tablo	meza	tableto	kijimeza	tablego	jimeza
manĝi	kula	manĝeti	kula kidogo kidogo, kumega	manĝegi	kula mno sana, kujivimbisha
plori	kulia	ploreti	kulialia	ploregi	kulia kwa kelele (kwikwi)
trinki	kunywa	trinketi	kunywa kidogo kidogo	trinkegi	kunywa kwa pupa
malsana	–gonjwa	malsaneta	-gonjwa kidogo	malsanega	-gonjwa sana (mahtuti)

70. ZOEZI

Tafsiri:

La akvo estas nur varmeta, sed mi deziras (-taka) akvon var­megan. Mia karega patrineto venos morgaŭ. Lia hundo estas grandega. La knabeto estis bonega hieraŭ. Vi havas malpuregajn manojn. Ilia fileto ripozas en liteto. Mi amegas mian patron. Hodiaŭ ŝi dormetas post (baada ya) la manĝego. Mi estas lacega (-chovu sana).

71. KlONGEZI DE

Neno de linafanya kazi mbalimbali: huongeza kitenzi, jina, n.k. Chungua matumizi yake katika sentensi zifuatazo:

Ĉapelo pendas de hoko.	Kofia imetundikwa changoni.
Rivero fluas de montoj al maro.	Mto huenda kuanzia mlimani kuelekea baharini.
Birdo saltis de unu branĉo al la alia.	Ndege aliruka toka tawi moja mpaka tawi jingine.
La libro de Petro estas sur la tablo.	Kitabu cha Peter kipo mezani.

72. DIRU AL MI, = Uniambie.

Sasa tafsiri:

Diru al mi, kiu vi estas?

Diru al mi, kie vi loĝas (-kalia)?

Diru al mi, kion vi faras (-fanya)?

Diru al mi, kiun vi amas?

Diru al mi, ĉu vi havas fratojn kaj fratinojn?

Diru al mi, kiom da fratoj vi havas?

Diru al mi, kiom da fratinoj vi havas?

Diru al mi, ĉu vi havas edzinon (mke)?

Diru al mi, kiom da filoj kaj filinoj vi havas ?

73. VIASHIRIO

Ukisema "ninampenda msichana huyu" hilo neno "huyu" laitwa kiashirio au kionyeshi, kwa sababu latoa ishara juu ya yule tunayemzungumza habari zake: yaani latuelekeza ama kutuonyesha huyo msichana.

Jifunze kwa njia ya sentensi zifuatazo viashirio vichache vya Kiesperanto. Kumbuka kwamba kila kiashirio cha Kiesperanto kina kianzio cha t- (je, unakumbuka kwamba viulizi vinaanza kwa k-?):

Kio?	Nini?	Tio	Kile. Ile.
Kio estas tio?		Kile ni nini? Kile ni kitu gani?

Kiu?	Nani? -pi?	Tiu	Yule.
Kiun bananon vi preferas?		Unataka ndizi ipi?

Mi amas tiun.	Ninampenda yule.
Mi malamas tiun viron.	Ninamchukia mtu yule.
Kiun libron vi legas?	Unasoma kitabu kipi?/gani?
Mi uzos tiun plumon.	Nitatumia kalamu ile.

74. NENO ĈI

Viashirio ulivyojifunza katika kifungu kilichopita hutumika kuonyesha mtu (au kitu, n. k. ) ambaye yuko mbali na msemaji. Viashirio vile vile pamoja na neno ĉi hutumika kuonyesha kiumbe (mtu, kitu, n.k.) ambacho kiko karibu na msemaji:

huyu, huyo	ĉi tiu	yule	tiu
hiki, hicho	ĉi tio	kile	tio
hapa, hapo	ĉi tie	pale	tie

na kadhalika.

75. ZOEZI

Tafsiri:

Li ne estas tie, li estas ĉi tie. Tio estas fenestro; ĉi tio estas tablo. Mi ne legis tiun libron, sed mi legis ĉi tiun. Tiuj viroj. Ĉi tiuj viroj. Mi legis tiujn librojn. Mi legas ĉi tiujn librojn. Diru al mi, kiu estas tiu bela knabeto? La libretoj estas sur ĉi tiu tablo. Ĉu vi vidas tiujn homojn. Kio estas ĉi tio ? Tiuj infanoj lernas aritmetikon (mahesabu), ĉi tiuj lernas geografion (jiografia). Kiu estis en la ĉambro? Kiuj estis en la ĉambro? Kiujn librojn vi prenis.

76. VIHUSISHI

Kwa Kiswahili hutumika vihusishi au virejeshi vya namna mbili:

a. namna ya kwanza ni kikati: -vyo-, -ye-, n.k. kwa mfano:
            Myuzi zilizokatika ...
            Msichana aliyekuja ...

b. namna ya pili ni neno "amba-" kwa viambishi -ye, -vyo, n.k. kwa mfano:

Mahali ambapo ni pazuri ...

Kwa Kiesperanto hutumika maneno yale yale unayoyajua kama viulizi: kiu, kia, kio, kie, ...

Tazama yanavyotumika:

Msichana alikuja jana.	Knabino venis hieraŭ.
Msichana amekufa.	Knabino mortis.
Msichana yupi?	Kiu knabino?
Msichana aliyekuja jana.	La knabino kiu venis hieraŭ.

Nilinunua kitabu jana.	Mi aĉetis libron hieraŭ.
Nimeleta kitabu.	Mi portis libron.
Umeleta kitabu kipi?	Kiun libron vi portis?

Sasa tazana sentensi zingine:

Mitamwambia atakapokuja.	Mi parolos al li kiam li venos.
Najua anavyofanya.	Mi scias kiel li faras.
Fanya upendavyo.	Faru kiel vi deziras.
Atakapokuja tutaenda sokoni.	Kiam li venos, ni iros al bazaro.

77. ZOEZI.­

Tafsiri:

Kie estas la hundo, kiun vi aĉetis hieraŭ? Ĝi dormas. Kion vi faras, kiam vi estas feliĉa? Kiam mi estas feliĉa, mi kantas. Kial vi ne estis ĉi tie, kiam ili venis? Ĉar mi estis en Daresalamo, kiam ili venis. La knabeto timegis (-ogopa sana), kiam li vidis la bestegon.