36. MASWALI

Umejifunza viulizi vinne ambavyo hutumika kuulizia swali:

KIA? (-a aina gani?) hutumika kwa kuuliza kuhusu sifa

KIO? (nini?) hutumika kwa kuuliza kuhusu kitu au kazi ya watu.

KIE? (-pi?) hutumika kwa kuuliza kuhusu mahali (wapi? mahali gani?)

KIU? hutumika kwa kuuliza kuhusu mtu (nani?) au kama -pi katika sentensi kama hiyo:

Kalamu ipi ni yako?

KIU plumo estas (la) via?

Neno jingine Ĉu pia hutumika kuulizia swali, bali neno hutumika kama jibu itakuwa "Ndiyo!" (Jes !) au "Hapana!" (Ne!), pia kiulizi Ĉu huwa hakitumiwi mwanzoni mwa maswali yenye viulizi hivi juu (vyenye kianzio K-). (Mara kwa mara kwa Kiswahili pia hutumika kiulizi kama ĉu, yaani je.)

Angalia kama viulizi vya Kiesperanto hutumika mwazoni kabisa mwa maswali, bali viulizi vya Kiswahili hutumika mwishoni:

Kion vi portis al mi?	Umeniletea nini?
lakini, pia:
Kiu rompis ĉi tiun plumon?	Nani aliyeivunja kalamu hii?
Kiu plumo estas (la) via?	Kalamu ipi ni yako?

ANGALIA pia kwamba kwa Kiesperanto sentensi bila kiulizi chochote siyo kabisa swali:

La bano estas preta.	Maji ya kuoga ni tayari.
Ĉu la bano estas preta?	(Je,) Maji ya kuoga ni tayari?
Inawezekana kujibu:
Jes, ĝi estas preta.	Ndiyo, tayari.
au
Ne, ĝi ne estas preta.	Hapana. Si tayari.

hii ndiyo sababu ikawa si swali sentensi "La hundo kuras?", kwa hivyo yafaa ujikumbushe kutumia kila mara kielezi Ĉu au vielezi vyenye herufi K. mwanzoni ukiulizia swali!

37. ZOEZI

Ukiulizwa:	Ĉu li dancas?	Je, anacheza dansi?
unaweza kujibu:	Jes, li dancas.	Ndiyo, anacheza dansi.
au:	Ne, li ne dancas.	Hapana, hachezi dansi.
Pia swali:	Ĉu la birdoj kantas?	Je, wale ndege wanaimba?
linataka jibu:	Jes, ili kantas.	Ndiyo, wanaimba.
au:	Ne, ili ne kantas.	Hapana, hawaimbi.

Sasa jibu wewe mwenyewe, halafu tafsiri maswali na jibu: Ĉu la nokto (usiku) estas longa ? Ĉu la kuzoj (mtoto mwanamume wa ndugu wa mzazi mmoja; binamu) estas junaj?

38. MISEMO AKALI

Jifunze majibu haya yafuatayo:

Ĉu mi estas prava?	Nina haki? (au: Nimesema kweli? au: Nimesema vizuri?)
MAJIBU:
Jes. Kompreneble vi estas.	Ndiyo. Bila shaka.
Kompreneble ne.	Hasa siyo. Hakika siyo.
Eble jes.	Pengine ndiyo. Huenda ndiyo.
Eble ne.	Labda siyo.
Efektive, vi estas malprava.	Kwa kusema kweli umekosea.

39. MISEMO MINGINE

Jifunze majibu haya mengine:

Ĉu li estas tie?	Yuko? Yupo? Yumo?
MAJIBU:
Eble jes.	Labda yuko.
Kompreneble ne.	Hasha, hayuko.
Se jes, li...	Kama yuko, a-......
Se ne, li ...	Kama hayuko, a-.......

 

40. MASWALI

Jifunze namna ifuatayo ya kuuliza:

Li estas tie, ĉu ne?	Yupo au sivyo?
Li ne estas tie, ĉu?	Hayupo au sivyo?

Yafaa ukumbuke kwamba neno ne likitumikwa katika sentensi yenyewe, mara mengi neno hilo halitakiwi mwishoni.

41. ZOEZI

Tafsiri:

Kiu legas? La kuzo legas. – Al kiu li legas? Li legas al mi. - Kia li estas. Li estas bona. - Kie li estas? Li estas en la ĉambro. - Kio li estas? Li estas lernanto. - Kio estas tio? Ĝi estas nur (tu) libro. - Kia estas la libro? Ĝi estas granda. - Kie ĝi estas ? Ĝi estas sur la tablo. - Ĉu la vojo (njia) estas longa? Ne, ĝi ne estas longa: ĝi estas tre (sana) mallonga.

42. KIAMBISHITAMATI -IS

Umeshasoma kwamba maneno yanayoonyesha tendo lile latendeka wakati huu wa sasa au kwa kawaida yana kiambishi tamati -as. Ili kuonyesha wakati uliopita wa kitenzi hutumika kiambishi -is:

mi estis	nilikuwa	mi ripozis	nilipumzika
mi laboris	nilifanya kazi	mi venis	nilikuja
mi ludis	nilicheza	mi vokis	niliita

 

La infano ludis.	Yule mtoto alicheza
La viroj laboris.	Wale wanaume walifanya kazi.
Li estis tie, ĉu ne?	Alikuwa pale, sivyo?
Ĉu li venis?	Je, alikuja?
Ĉu vi ripozis?	Je, ulipumzika?

43. ZOEZI

Rudia sentensi za vifungu vya 27, 28 na 30 ukitumia alama ya wakati uliopita badala ya kila alama ya wakati uliopo, halafu tafsiri sentensi hizo mpya.

Kwa mfano:

Mi sidas kaj skribas.          Ninakaa na ninaandika.

Mi sidis kaj skribis.            Nilikaa na niliandika.

44. KIKATI -IN-

Kiambishi hicho hutiwa katikati ya maneno yenyewe ili kuonyesha kwamba maneno hayo yanahusu watu au wanyama wa kike, kwa hivyo kama patro ni "baba", "mama" ni patrino.

bovo	ng'ombe dume	bovino	ng'ombe jike
ĉevalo	farasi dume	ĉevalino	farasi jike
reĝo	ufalme	reĝino	malkia

45. ZOEZI

Tunga sentensi kulingana na mfano huu:

avo kaj avino = babu kwa nyanya

ukitumia maneno yafuatayo:

filo, frato, kato, knabo, kuzo, lernanto, amiko, patro, onklo (ami, mjomba), ŝafo (kondoo), viro, edzo.